
Daihnak “PEACE TALK” Kong Ceih Caan A Si Ti Lo: Dr. Lian Hmun Sakhong
The Irrawaddy News interview ah Dr. Lian Hmung Sakhong nih ‘This Is Not The Time For Peace Talks’ Cabuai cung ah thut in Daihnak kong ceih caan a si ti lo” tiah fiang ko in a langhter. Min Aung Hliang nih Tlangcung hriamtlai phu upa he kahdaihnak kong kan ceih lai timi sawmnak a tuah mi kong he pehtlai in Dr. Lian Hmung Sakhong nih fiang ko in The Irrawaddy News interview ahcun lehnak a tuah hna hi asi.




Relchap; Chin Miphun Hna Nih Meithal, Zen Le Kuan An Ser Ning Le An Laaknak Hmun Kong Ah The Chin Hills Vol. I Le II Cauk Ṭialtu B. S. Carey Le H. N. Tuck Nih A Tanglei Ning Hin An Rak Ṭial. Chin Nih Zen An Tuah Ningcang (Chin Method of Making Gunpowder) Zen an tuah ning cu a tanglei ning hin a si i, Chin phunglam vialte lakah hngalh duh awk le aa danghlei ngai mi a si. Zeitik lio caan ah khuazei in le zeitin in dah an cawnlaak timi thil thup cu thukpi ruah phu tlaak ngai a si. Taluk (China) in Kawl sin ah a ra mi a si kho men.
A hmasa chapter i ṭial cia mi ah khan, Chin mi inn sak mi vok-kawm cu inn tang ah a um lai i inn zunput zong vokkawm cung zawn ah an tuah colh. Vokkawm cu a kikam in kham a si i ruahpi nih a surh lai lo i ti zong nih luanh in a cungthap non-eek cu a kalpi lo caah vokkawm vawlei ah chah nawn in non-eek aa thap lai. Cu non-eek in an laak mi zencing (nitrates) cu meithal zen ca ah an hman. Cu zencing laaknak i hman mi vokkawm cu hrawh le tongh lo in a tlawmlei kum thum chung hman thluangthluan mi a si lai i, vok nih a rawl einak, a zun a eeknak, a lamh caamcinnak kawm a si lai.
Cu in vokkawm vawlei ah zung khat tluk a chah mi non-eek a hung um lai. Mah cu zun-eek non aa cawh mi cu huah laak in sei chung ah an chiah lai i atang i bel-um donh piak mi ṭheng cung ah an chiah lai. Sei chung i non-eek cu ti in an toih lai i a ti cu atang i donh mi bel-um cung ah an i ze lai. Cu an zeet mi ti cu sendaang muici rong in a um i, ti cu voi tampi atu le tu a zencing hang (nitrates) a chuah dih tiang an toih piak lai. Ti an toih mi cu aa ze mi a tihang ah muici a um ti lo, a ti a fim tik ah a zacang tiah ruah a si.
Non-eek fe cu an hlonh lai i sendaang hang cu a tikhu a zuan dih tiang bel-um in an chuan lai. Cu i a taang mi cu a sat a daih tiang bel-um ah an chiah hnu ah fingrilh ah an chiah i a tidor cu tang donh mi bel-um ah a tla. Fingrilh i aa benh mi nitrates (zencing) cu laak i amah he a rihzan aa zatceo mi meihol he ralring tein a hrol um lo a dip dih tiang phomhden mi a dip cu meithal kuan zen ah hman khawh colh a si.
Cu dih in biahalnak a chuak mi cu sulpher hi khoika in dah a rat timi hi a si. Ziah tiah zen ah cun sulpher telh chih a hau i, Chin ram ah Sulpher umnak ti chuak a luang mi (Sulphur spring) hmuh a si ko nain, Chin mi nih cu sulpher umnak vawlei cu an zoh lo. An tlangram kan tuklaak hlan ah cun Kawlram chaklei in tam ngai an rak phorh. Atu cu mah phorh cu an ngol, natein mah cu nih cun zen serden cu a dawn lo.
Vun chim ṭhan ahcun, zun-eek ah hin sulpher zei maw zat aa tel, nain raatum chung ah sulpher tam deuh hmuh a si. Mah cu raatum khangh mi a meihol dip phomh mi cu nitrates (zencing) he cawh a si. Mah raatum ‘bean’ cu Kawl holh in ‘Aunglauk’ tiah theih a si i, chaklei Chin nih ‘nattang’ an ti i 1859 kum ah Col. McCulloch nih ‘Ga’ tiah a ti. Natein mah cu raatum (bean) min cu Mirang holh in a min a um lo.
Hlan ah cun zencing he cawh chih awk meihol dip ca ah ‘Kawldai kung’ khangh mi zong an rak hman tawn tiah an chim. (Keimah theih chin mi) ‘The Hill Tracts of Arakan’ timi cauk a ṭialtu Major W. G. Hughes nih cun, Saltpetre (zencing) tuah cu Arakan hills i a ummi miphun hna nih an thiam dih i, a tanglei i tuah ning hi an zulh cio.
Khumi (Khami) nih cun an ngeih mi meheh, sia le caw naa pawl kha kiam pakhat ah an chiah hna i, an zun le an eek ceet ṭhup in aa cawh mi a vawlei kha an laak i ti in an toih i a hang a luang mi cu a tanglei in ruacong kua in an dawnh piak. Cu a hang an dawnh mi cu a tikhu a zuan dih tiang an chuan piak i saltpetre aa tel mi a fe a taang, tiah a ṭial ve. A tang i YouTube link hi cu Konyak Naga miphun nih zencing an chuan ningcang an langhter mi a si. Chin nih zencing an chuan ning he aa khat pah nawn ko. Crd; David C B. Ling
Fortify Rights mi bochantu phu hna nih an mah sin in Thai cozah nawl ngei tu hna lei ah Me-Soh ah phung ning loin tlaih khih a tong mi, Myanmar ralzaam sin in Extortion hmattan pawl an ngeih nak kong zong ralring an peek hna tiah theih a si.
Leave a Reply